Chùm gởi - Gui

Gui

Chùm gởi

Viscum album L.

Loranthaceae - Santalaceae

Đại cương :

Chùm gởi hay tầm gởi là một bụi nhỏ phụ sinh và bán ký sinh, thuộc họ Loranthaceae.

Thực vật và môi trường :

Nguồn gốc : Các loài sống ở Châu Âu, trên những giống cây có lá rụng hay loài cây có chất résine và có nguồn gốc ở những vùng ôn đới.

Mô tả thực vật :

Cây bán ký sinh, thân lưỡng hay tứ phân, lóng tròn, dài 2 – 7,5 cm, lá mọc đối, phiến hình muỗng hẹp, to 3 – 5 x 1 – 2,2 cm, rộng nhất ở 1/3 trên, chót tà tròn, dai, gân tủa từ đáy ;

Phát hoa ở ngọn, biệt chu, hoa cái có noãn sào hạ, cao 2 – 3 mm, phiến hoa hình tam giác cao 1,5 mm ;

Phì quả trắng trong, bầu dục tròn ; to 7 – 8 mm, đầu có bao hoa còn lại.

Gắn vào cây chủ :

Cây chùm gởi đậu, sau một vài năm, xuất hiện một chùm lớn như quả bóng, màu vàng rộng từ 50 cm đến 1 m đường kính. Hòa lẫn với lá cây, vào mùa đông lá rụng người ta dể phát hiện.

▪ Cây không rể, gắn liền với cây chủ bởi một vòi sơ khởi dạng hình nón ăn sâu vào trong gổ, nhưng không thể tiến qua mô gổ ngấm chất lignin cứng. Tuy nhiên, sự tăng trưởng của tầng gổ hình thành vòng gỗ hằng năm cuối cùng đã bao « vòi sơ khởi » càng lúc càng sâu hơn. Vòi phân nhánh ngang xâm nhập vào tượng tầng môc và libe và lan qua tầng thứ cấp hấp thụ nhựa nguyên nước và muối khoáng của cây chủ biến thành nhựa nguyên của chính mình. Trong mẫu cắt ngang căn cứ vào độ sâu trong vòng gổ mà người ta định tuổi của các cụm Gui.

Cây phụ sinh vì cây sống nhờ vào cây khác, và bán ký sinh vì lý do Gui hút nhựa luyện cây chủ để sống và đồng thời gui có lá và có diệp lục tố thực hiện quang tổng hợp cung cấp năng lượng và chất dinh dưởng cho cây.

Thân :

Thân cây, dòn, màu xanh, hình trụ, nhánh phân chia lưỡng phân liền sau khi tách rời khỏi chồi ngọn. Sự phân chia này không phải tuyệt đối đôi khi nhiều hơn trên cùng một nút đốt. Kết quả cho ta một dạng hình quả bóng tròn.

Lá :

Những lá, màu xanh lá cây hay màu xanh lá cây vàng nhạt, lá đơn, bầu dục, không cuống, hơi thịt, mọc đối ở đầu những nhánh. Phiến lá láng như da, 2 – 8 cm dài, 5 gân song song. Tồn tại khoảng 18 tháng đến 2 năm cây luôn luôn xanh.

Hoa :

Chùm gởi, biệt chu với những hoa cái và những hoa đực không cùng một hoa. Trổ hoa vào tháng 3 – 4.

Đôi khi người ta thấy những khối hoa lân cận chồng tréo nhau tạo cảm giác như hoa lưỡng tính. Tương tự, chân hoa cái có thể ký sinh trên chân hoa đực hoặc ngược lại tạo ấn tượng một chân lưỡng tính.

Hoa không cuống, màu vàng, họp thành từng nhóm hoa nhỏ chen vào nút của thân.

Hoa đực mang 4 phiến hoa mang bao phấn không chỉ. Phát hoa, cho thấy xuất hiện phấn hoa bên trong.

Hoa cái, bầu noản hạ, mang 4 phiến hoa hình tam giác 1,5 mm, bao hàn lại chứa noản. Được thành lập vào mùa thu và qua mùa đông khép lại. Hoa mở ra với ánh sáng mặt trời của mùa xuân.

Trái :

Phì quả, hình cầu 6 – 10 mm đường kính, màu trắng trong hay vàng nhạt đối với Gui sapin - thịt, nhớt nên có danh từ viscum = nhớt.Quả tròn này cho ra chất nhờn là viscine là một chất dính gớp phần vào việc dính các hạt trên các nhánh cây chủ.Trái chín khoảng 2 năm và chỉ rơi vào đầu năm thứ 3.
Sinh học Gui :
Cây chùm gởi là cây bán ký sinh, có nghĩa là chúng không hoàn toàn phụ thuộc vào cây chủ để sống. Chùm gởi chỉ sử dụng nguồn nước và muối khoáng của cây chủ, thành nguồn nguyên liệu căn bản cho cây. Đồng thời Gui có diệp lục tố chlorophylle, có hiện tượng quang tổng hợp đúc luyện nguyên liệu này thành chất dinh dưởng, nhựa luyện cho cây như đường, protéines v…v… cho riêng mình.

Chùm gởi có một hiện tượng thoát nước quan trọng ( rất cần thiết để tạo ra một áp suất để hấp thu nhựa nguyên của cây chủ qua cây Gui ).

Trong trường hợp hạn hán, hiện tượng thoát nước không còn nên áp suất cũng không do đó mà Gui sẽ chết trước cây chủ.

Đây là lý do mà chu kỳ sống của Gui có thể ngắn và tùy thuộc vào yếu tố điều kiện bên ngoài bao gồm nguồn nước và nhiệt độ.

Loại cây chủ :

Mỗi loài cây đều có đặc tính riêng và dịch chất nhất định theo đặc tính thổ nhưởng, môi trường sống. Nên cây ký sinh cũng lệ thuộc vào nhựa nguyên mà mỗi cây hấp thụ.

Có những cây như cây Plantans, tiết ra một hóa chất ngăn chận sự gài đặt cây Gui vào thân cây chủ .

Bộ phận sử dụng :

Lá và nhánh

Thành phận hóa học và dược chất :

Thành phần được biết :

- choline,

- viscalbine,

- viscoflavine,

- acétylcholine,

- viscotoxine,

- inosite,

- mannite,

- saponine,

- acides,

- muối sels,

- vitamine C,

- viscine

- résine.

Đặc tính trị liệu :

● Tổng quát chữa trị :

- huyết áp cao,

- trương nở mạch,

- chống động kinh,

- lợi tiểu.

▪ Hệ thống xương-khớp

- Đau thần kinh toạ,

- viêm khớp

▪ Hệ thống thần kinh và tuyến

- Khối u lành,

- động kinh (épilepsie),

- đau dây thần kinh,

- thời kỳ mãn kinh,

- chống co thắc,

- điếc.

▪ Hệ thống mạch máu.

- Huyết áp cao,

- xơ vữa động mạch,

- phì đại tâm thất,

- quá tải tim phổi,

- giãm cholestérol.

▪ Hệ thống niệu tiết-sinh dục.

- Rong kinh,

- lợi tiểu.

▪ Hệ thống hô hấp.

- Khí thũng,

- hen suyễn,

- tim

▪ Gui có chứa những độc chất, những hétérosides ( như chất saponosides ) có thể gây hại trường hợp ăn phải trái, cho ra :

- những rối loạn tiêu hóa

- và rối loạn tim mạch ( suy hóa tim-mạch, collapsus cardio-vasculaire)

nếu số trái vượt quá chục trái.

▪ Gui, khi xưa đã được dùng để chữa trị:

- động kinh,

- rối loạn thần kinh,

- điều hòa sự bài tiết hoạt động các tuyến nội tiết,

- điều hòa nhịp tim

- và tiêu hóa.

▪ Viscine, chất trích từ Gui, có thể với liều quá mạnh nguy hiễm :

- cho nhịp tim,

- nguyên nhân gây ra co giựt,

- gia tăng áp suất động mạch

- và có thể đưa đến sự phá thai.

▪ Nhưng với liều nhỏ thích hợp thì lại có lợi cho những người bị tăng huyết áp và bệnh tim mạch.

▪ Lá non mùa xuân được sử dụng cho phương pháp trị liệu « chồi non liệu pháp, gemmotherapie ».

▪ Đối với các nhà sinh hóa, những chất alcaloïdes, như saponosides và viscotoxines : cả hai chất kìm chế sự gia tăng và kích thích tính miễn dịch.

► Trong y học ứng dụng « anthroposophis » Gui được sử dụng sau khi lên men và dùng siêu ly tâm như là một đơn thuốc trị bệnh ung thư. Gọi là «Viscum Album Fermenté » ( VAF ) .

được xếp theo loại cây chủ mang Gui :

▪ VAF Quercus ( gui cây chêne) ... Khối u ở  đàn ông

▪ VAF Mali ( gui cây pommier) ... Khối u ở đàn bà trẻ

▪ VAF Abiestis ( gui cây sapin) ... Khối u ORL

▪ VAF Pini ( gui cây pin) ... Khối u ở đàn bà thời mãn kinh

▪ VAF Ulmi (  gui cây orme) ... Khối u phế quản.

Theo «  sách thực hành viscum album » nghiên cứu cho thấy tính chất khác nhau của VAF Viscum album lên men :

- Điều hòa sự miễn dịch.( Kích thích tế bào lymphocyste ).

- Gia tăng hoạt động hoạt chất tiêu diệt độc chất của tế bào.

- Kìm chế sự tăng hoạt động trên tế bào ung bướu ( hoạt động của chất viscotoxines và lécithines ) 

Chủ trị :

Những điều chế dược chất của Chùm gởi VAF tùy theo « cây chủ » thậm chí cả những hướng dẫn trị liệu :

▪ Cơ quan nguồn gốc ngoại bì ( da, cơ quan cảm giác, hệ thần kinh ) :

VAF abietis, VAF pini.

▪ Cơ quan hô hấp, thanh quản và tuyến giáp trạng:

VAF abietis, VAF pini.

▪ Phế quản và phổi :

VAF ulmi hay abietes.

▪ Vú :

VAF mali và pini.

▪ Máu và cơ quan tạo tế bào tân cầu lymphocyste :

VAF quercus.

▪ Xương, cơ, gân, mô liên kết :

VAF abietis hay quercus.

▪ Hệ thống niệu-sinh dục :

Nam : VAF abietis hay quercus.

Nữ : VAF mali hay pini.

▪ Cơ quan tiêu hóa :

VAF quercus hay pini.

Hiệu quả xấu và rủi ro : :

Nên ngưng dùng điều trị khi :

- Tất cả các bệnh nhiễm cấp tính và bệnh sốt ;

- Dị ứng với Gui ;

- Thyroïde cao (Hyper thyroïdie) và không cân bằng.

- Những khối u não hoặc di căn ( métastases )

- Và kiêng không dùng Gui khi mang thai hay cho con bú..

Những trái trắng, hình cầu độc hại khi ăn hoặc uống : tai nạn nghiêm trọng liều quá 10 trái :

- Nôn mửa, tiêu chảy ra máu, kèm theo sự khát nước mảnh liệt.

Nguyễn thanh Vân