Cây lucuma - Quả trứng gà - Egg fruit

Lucuma – Egg fruit

Quả trứng gà

Pouteria lucuma (Ruiz & Pav.) Kuntze

Sapotaceae

Đại cương :

Đây là một trường hợp rất hiếm một loài cây trồng thời cổ xưa, ít được biết đến ngoài nguồn gốc của nó, gần đây đã tìm thấy một chỗ đứng trong sự biến chế thực phẩm hiện đại.

Danh pháp khoa học đồng nghĩa với Pouteria lucuma. Kuntze là :

- Richardella lucuma Aubr,

- Achras lucuma Ruiz et Pavon,

- Pouteria insignis Baehni,

- Lucuma obovata HBK ….

Nhiều tên gọi cho Pouteria lucuma.Kuntze như “lucmo ”, Việt Nam gọi “ Quả trứng gà ”, Chili và Pérou gọi “ Lucumo ”, Equateur gọi “ lucma ”, “ lucuma ” hay “ rucma” ở Colombie và “ Mamon ” ở Costa Rica.“.

● Theo huyền thoại Andine, tên cây đến từ một phụ nữ tự hào, đẹp, có một chút kiên nhẫn và đồng nghĩa với một loại trái rất quý trong món ăn của Perou và phát triển càng ngày càng tăng trong các món ăn khác nhau. Nhưng tiếng tâm của Lucuma không tương xứng với những khám phá gần đây những đặc tính và giá trị dinh dưởng rất lớn.

Tìm tòi trong hồ sơ khảo cổ học ở các thung lủng Andean của Perou nơi mà tiêu thụ trái lucuma và sử dụng gổ đã được tạo ra các dụng cụ, hình ảnh trang trí của những người thổ dân  trong thế kỷ thứ 8 trước công nguyên.

● Cây lucuma, lần đầu tiên được tìm thấy và mô tả bởi những nhà thực vật Âu Châu ở Equateur vào năm 1531. Những nhà khảo cổ đã tìm thấy hiện diện trên những céramiques của những nơi chôn cất các dân tộc có nguồn gốc ở ven biển của Pérou. Lucuma có nguồn gốc và được trồng trong những vùng cao nguyên phía tây Chili và Pérou và có thể phia đông nam Equateur nơi được biết trồng từ thời thượng cổ. Lucuma cũng được trồng, mức độ hạn chế, trong dãy núi Andes phía đông Bolivia và trái được bán tại chợ La Paz.

Trái lucuma được phổ biến rộng rãi trong quần chúng Chili, và ít hơn ở Equateur.

▪ Vào năm 1776, lucuma được ghi nhận được trồng duy nhất trong vùng nóng nhất miến Bắc Chili.

▪ Năm 1912, một vài cây mọc trong những vườn chung quanh San José, ở Costa Rica, nơi mà lucuma được du nhập bởi những người lưu vong trở lại trong đầu nửa thế kỷ thứ 19.

▪ Năm 1915, hạt giống thu lượm ở Ollantaytambo, ở Péru, Hoa Kỷ, mẫu vật của Bộ Nông Nghiệp.

▪ Vào tháng giêng 1922, Wilson Popenoe, giới thiệu hạt giống từ Santiago, Chili.

Đã có nhiều cố gắng để phát triển trồng tại Florida, nhưng không sống lâu. Lucuma, phát triển tốt ở những vùng thuộc Mexico và Hawaii, nhưng trái không được ưa chuộng lắm.

Loài lucuma, không phải là những loài vùng nhiệt đới, nhưng những vùng ôn đới, mọc và phát triển ở độ cao 2700 đến 3000 m tại Pérou. Chúng thích ứng những nơi khá khô.

Hoa lucuma nở tất cả trong năm. Những trái chín rơi xuống đất, nhưng không ăn được cho đến khi lưu giữ trong nhiều ngày. Tại những nước như Pérou, Ấn Độ, người ta lưu giử trong kho, trong lớp trấu, hoặc lớp lá khô hay những phương tiện khác cho đến khi trái trở nên mềm ăn được.

Thực vật và môi trường :

Mô tả thực vật :

Là một loài cây hấp dẫn khoảng 8 đến 15 m cao, tàng lá rậm và tròn, có lông mướt ở những nhánh non, và chất mủ trắng latex nhiều. Những lá thuộc nhóm không rụng, luôn xanh, hợp thành nhóm ở đỉnh nhánh non, hình thuẫn, dạng bầu dục hay ellip hay hơi bóng láng, màu xanh lá cây đậm trên mặt trên, xanh nhạt và đôi khi có lông mịn ở mặt dưới.

Hoa nhiều, hoa lưởng phái, hoa đơn lẽ hay hợp thành nhóm 2 hay 3, mọc ở nách lá. Hoa hình ống màu vàng xanh, với những đài hoa có lông mịn 5 đến 7 thùy miệng to 1,25 cm đường kính.

Trái, dẹt phẳng, tròn, hình trứng hoặc ellip, nhọn hay tà đầu ở đỉnh 7,5 – 10 cm dài, với da mỏng và dể nứt vỡ, màu xanh nâu, nhiều hay ít được bao bởi màu nâu đỏ hay màu vàng sậm tươi sáng, khô, bở, nạt bột nhiều, rất ngọt tẫm chất mủ latex cho đến khi gần chín mùi. 

Hạt, có thể có từ 1 đến 5 hột nhưng thường thường có 2 hột, những hạt màu đen, bóng láng với một vệt trắng trên mặt phẳng ở đầu.

Bộ phận sử dụng :

Trái, mủ latex, lá.

Thành phần hóa học và dược chất :

Đường hiện diện trong bột của trái Lucuma, Pouteria lucuma là :

- glucose,

- fructose,

- saccharose,

- và inositol.

Trong những trái xanh chưa chín có thể phát hiện :

- saccharose,

Nhưng khi trái trở nên chín thì số lượng của :

- glucose

- fructose, sẻ gia tăng.

và inositol có thể sau đó được phát hiện.

Cuối cùng Lucuma hiện diện những loại đường khác nhau trong 100 g của bột khô, trái chín như sau :

- 8,4 g glucose,

- 4,7 g fructose,

- 1,7 g saccharose,

- và inositol  0,06 g.

Hàm lượng acide thấp, trái lucuma là một nguồn tuyệt hảo của chất :

▪ glucides,

▪ chất xơ fibres,

▪ của những vitamines đặc biệt là :

- bêta-carotène hay tiền vitamine A,

- niacine hay vitamine B3,

- và acide ascorbique hay vitamine C.

và cũng là nguồn tốt của những nguyên tố khoáng như:

- calcium,

- bao gồm lượng lớn nồng độ sắt Fe

- và phosphore P.

► Chất dinh dưởng trong lucuma :

Sản phẩm tươi của trái lucuma dưới dạng bột màu vàng tươi ( trung quả bì không vỏ không hạt ), với lượng nguyên thủy nước của trái không một chất nào khác thêm vào:

Lucuma có một giá trị dinh dưởng lớn, và là một nguồn tốt của đường glucides và rất giàu nguyên tố khoáng và sinh tố vitamines :

Thành phần tổng quát chánh gồm :

▪ Bột vàng Pulpe từ 67 đến 82 %

▪ vỏ  7 - 15 %

▪ da 2 - 3 %

▪ hạt 8 - 14 %.

Đặc tính trị liệu :

Lucuma là một nguồn tuyệt cho chất glucides, vitamines và những nguyên tố khoáng.

Lucuma chứa một lượng lớn niacine ( vitamine B3 ), béta-carotène, một chất chống oxy hóa thiên nhiên

Lucuma góp phần vào những hoạt động :

▪ là một loại thuốc giải độc thiên nhiên antidotes

Sử dụng lucuma, có tác dụng :

▪ kích thích chức năng của hệ thống thần kinh

▪ và hành động như một nguồn năng lượng phi thường.

▪ cải thiện tầm nhìn vision,

▪ làm giảm nồng độ cholestérol trong máu,

▪ ngăn ngừa những nguy cơ về tim mạch, nhờ tác dụng của chất niacine.

Lucuma là một nguồn tốt chất xơ thực phẩm :

▪ giúp đở tạo điều kiện thuận lợi cho sự chuyển vận nhu động của ruột,

Lucuma có một lượng nguyên tố sắt Fe tuyệt vời :

▪ giúp tăng tĩ lượng huyết cầu tố trong máu và ngăn ngừa bệnh thiếu máu anémie.

Lucuma được đề nghị là thuốc chống :

▪ bệnh trầm cảm dépression, bởi cây có chứa một nồng độ cao chất niacine hay vitamine B3, ▪ tạo điều kiện dể dàng cho trao đổi chất biến dưởng những chất đạm protéine

▪ và quá trình sản xuất năng lượng.

Những nghiên cứu gần đây khẳng định rằng vitamine này giúp giảm :

▪ tĩ lượng cholestérol,

▪ và nồng độ đường mỡ trong máu.

Điều này nói lên tầm quan trọng sống còn để chữa trị :

▪ những bệnh ốm đau,

▪ đặc biệt đối với bệnh béo phì obésité,

▪ và những vấn đề về tim mạch.

Chất carotène, như là một chất chống oxy hóa, có thể làm giảm những :

▪ những tác động trong quá trình lão hóa,

▪ chống lại những hiện tượng mất thị lực do sự thoái hóa võng mạc,

▪ bệnh đục thủy tinh thể của mắt,

▪ giảm tai biến mạch máu crise cardiaques,

▪ gia tăng hiệu quả của hệ thống miễn dịch cho cơ thể.

▪ và ngăn ngừa bệnh ung thư tiền liệt tuyến prostate.

Đối với sắt, cũng như hiện diện với một tĩ lệ đáng kể của loài thực vật duy nhất này, là một yếu tố cần thiết  cho cơ thể con người trong nhóm nguyên tố khoáng.

Không đủ lượng sắt trong cơ thể, ta sẻ thấy cơ thể trở nên chậm chạp, bởi vì sắt Fe là một trong những chức năng quan trọng nhất, ảnh hưởng trong sự oxy hóa đường glucose để chuyễn thành năng lượng cung ứng cho hoạt động của cơ thể.

Đồng thời sắt Fe cũng :

- kích thích tính miễn dịch

- và sức đề kháng của thể chất trong người.

● Mủ lucuma được dùng với một hiệu quả lớn đối với tất cả mọi chứng bệnh về da đặc biệt là :

- mụn giộp hay ghẻ phỏng herpès,

- và mụn cốc verrues.

● Lá được dùng như màu nhuộm thiên nhiên để nhuộm sản phẩm dệt may.

Thực phẩm và biến chế :

Lucuma thường dùng sống, khi trái chín mùi, vài ngày sau khi thu hoặch, trái cần được ủ giữ  trong một lớp rơm hay một vật liệu tương tự. Trái lucuma có một mùi rất hăng, tùy theo một vài trái chím mùi có thể tăng cao.

Trái được sử dụng trong những thành phần của bánh nướng, bánh ngọt và kem glaces, trong sữa, và những sản phẩm khác.

Tiêu dùng ít thường xuyên, lucuma cho một hậu ngọt, mát của hương vị mà ít khi thấy trong những loại trái cây được xem là tốt nhất.

Trong thời tiền Colombienne ở Pérou, người ta dùng làm thức ăn tráng miệng nơi đây trái lucuma được xem như là một trái cây của quốc gia.

Do hàm lượng tinh bột cao, bột tươi pâte lucuma đôi khi được xấy khô để bào quản tồn trử, bột lucuma cho vị rất ngọt và nhiều dinh dưởng, chứa nhiều nguyên tố sắt, bêta-carotene và chất niacine và lucuma có thể giử bằng đông lạnh.

Nguyễn thanh Vân