Cây Hồng quân - Bồ quân - Prunier d'Inde

Prunier d'Inde

Cây Hồng Quân- Mùng quân

Bồ Quân

Flacourtia jangomas (Lour.) Raeusch.

Flacourtia cataphracta Roxburgh ex Willdenow.

Salicaceae

Đại cương :

Cây mùng quân, còn được gọi bằng những tên khác nhau theo mỗi quốc gia như Indian plum, coffee plum, mọc và phát triển trên những cánh đồng hay đồi núi, là một cây của rừng nhiệt đới tên khoa học là Flacourtia jangomas thuộc họ Salicaceae. Cây mùng quân được trồng rộng rãi trong những vùng Đông Nam và Đông Á Châu và đã lan đến những vùng mà người ta chưa biết đến.

Cây mùng quân là một loại trung mộc nhưng ở những cây sống lâu năm liệt vào hàng trung mộc lớn, đạt tới chiều cao hơn 10 đến 15 m, hoa màu trắng xanh, thơm, cho ra quả ăn được, ngọt, có thể ăn sống hoặc nấu chín như mứt, và vỏ cây đôi khi được sử dụng trong y học. Ngoài ra người ta còn khai thác để lấy gổ, gổ bồ quân không cứng nên chỉ được dùng làm kèo cột tạm cho những nhà miền núi thượng du.

Thân cây bồ quân có gai nên khó trèo để hái trái.

Môi trường tìm thấy cây mùng quân Flacourtia jangomas thường ở Á Châu nhiệt đới như Thái Lan, Malaisia, Laos, Việt Nam, miền nam Trung Quốc, ở những khu rừng cao độ 700 và 800 m.

Hoa trổ vào khoảng tháng 4 và tháng 5.

Thực vật và môi trường :

Nguồn gốc : Nguồn gốc hiện chưa biết rỏ, nhưng người ta có thể suy đoán là phát xuất từ Châu Á nhiệt đới và Ấn Độ.

Mô tả thực vật :

Cây trung mộc lớn, biệt chu 5 đến 15 m cao, cây có lá rụng theo mùa, thân và nhánh già thông thường thì không “ trang  bị ” gai nhọn, những nhánh non với những gai nhọn cứng, đơn giản hay chia nhánh, vỏ màu vàng nâu, nâu đỏ hay nâu nhạt, dể bong ra từng mảng, nhánh non láng, không lông hay lông ít thưa, có những vết nhỏ trên vỏ.

Lá, cuống lá 4 đến 8 cm có lông mịn, phiến lá màu xanh đậm ở mặt lưng, bóng láng gần trục, trong trạng thái tươi có màu nâu đỏ hay màu nâu cam khi còn non, hình bầu dục, hình trứng ellip, hay hình trứng thuôn dài, hiếm khi thấy hình chữ nhật hay hình mũi mác hoặc hơi bầu, kích thước 7 - 14 x 2 - 5 cm, mỏng, cả hai mặt trên thực tế láng không lông, nếu có thì rất ngắn. Gân lá hơi nổi lên ở 2 mặt, mỗi bên 3 đến 6 cặp, phía gần trục rỏ hơn, bìa lá nguyên hay có răng cưa thô, đỉnh lá tù hay thuôn nhọn ít khi thấy đột nhiên nhọn.

Hoa, phát hoa ở nách lá, hợp thành tản phòng, xuất hiện cùng hay trước lá non, màu hoa trắng trắng thơm, cuống hoa 5 – 10 mm, rất thanh mảnh, nhỏ nhuyển và có lông mịn hay láng, lá đài 4 - 5 hình bầu dục, hay hình tam giác, đỉnh tù, 0,5 – 2 mm, mặt ngoài láng, mặt trong có lông mịn, bìa nguyên có lông tơ, tiểu nhụy vào khoảng 40.

Thường hiếm khi thấy hoa cái, bầu noản hình chai dạng hình cầu 2-3 mm, vòi nhụy 4-6 dính vào nhau thành một cột cao 1 mm, không hoặc hơi tách rời ở đỉnh, nưốm hơi có dạng hình thận, đàn hồi, uốn cong.

Quả nhân cứng tròn to 1,5 đến 2,5 cm, đỏ hay đỏ đậm, cuối cùng màu đen nhạt, ở trạng thái khô đôi khi xiết lại ở đường giữa trái. Trái chín, khi ăn người ta thường nhào nặn giữa 2 ngón tay để giảm hoặc loại bỏ chất chát tự nhiên của trái, có hương ngọt hơi chua, ngon, được sử dụng làm bánh mứt, tarte….

Nhân nhỏ, 4 – 10 dẹp.

Bộ phận sử dụng :

Trái, lá và rễ.

Thành phần hóa học và dược chất :

► Thành phần hoá thực vật trong cây mùng quân :

Cây mùng quân Flacourtia jangomas có thể xem như là một phòng thí nghiệm sinh tổng hợp những hợp chất hóa học như là :

- những  glucides,

- chất đạm protéines,

- chất béo lipides,

- những alcaloïdes ,

- glycosides,

- tannins, v…v…

Những hợp chất phụ trách cho ra những hiệu quả trị liệu thường là những trao đổi chất biến dưởng thứ cấp.

● Dung dịch trích xuất thô, đã được chọn lọc thẩm tra cho sự hiện diện hay vắng mặt trong sự trao đổi chất biến dưởng thứ cấp như là :

- những alcaloïdes,

- hợp chất hydrates de carbone,

- hợp chất phénoliques,

- những flavonoïdes,

- saponines,

- stéroïdes,

- tanins,

► Thành phần hóa học hợp chất trái mùng quân Flacourtia.

Hợp chất hóa học của trái hồng quân Flacourtia jangomas khô phơi ngoài không khí tính % là :

- độ ẫm humidité,

- những đường khử sucres réducteurs,

( Một “ đường khử ” “ sucre réducteur ” là một loại đường, có thể là một aldéhyde hoặc một nhóm có khả năng hình thành một giải pháp qua một đồng phân

Nhiệm vụ aldéhyde cho phép đường hành động như một “ chất khử ”, )

- tro,

- chất béo lipide,

- potassium,

- acide tartrique,

- chất đạm protéines,

- những hợp chất phénoliques,

- azote,

- sắt Fe,

- phosphore P,

- acide ascorbique,

- và những sản phẩm hóa học không xác định .

Phương pháp phân tích sắc ký khí Chromatographie en phase gazeuse của những acides béo trong hạt hồng quân Flacourtia jangomas cho thấy sự hiện diện của những chất :

- acide palmitique,

- hexadecadienoic,

- stéarique,

- oléique,

- linoléique,

- linolénique α-,

- và một ít acides không xác định.

Những acides aminés của dung dịch trích từ hạt đã xấy khô của những trái hồng quân Flacourtia jangomas chín cho thấy hiện diện những chất :

- proline,

- hydroxyproline,

- méthionine,

- alanine,

- glycine,

- và valine.

Những nghiên cứu bằng phương pháp “ sắc ký giấy ” trên “ đường khữ đơn giản ” và các acétates alditols chỉ ra sự hiện diện của :

- arabinose,

- glucose,

- fructose

- và galactose

Đặc tính trị liệu :

Cây hồng quân có những đặc tính chính sau :

● Những trái và những lá được dùng để :

- chống bệnh tiêu chảy,

● Trái mùng quân Flacourtia jangomas  được đề nghị sử dụng trong :

▪ những trường hợp mật tiết nhiều bilieuse,

▪ và giống như phần lớn những trái cây chua khác, không ngờ vực, hiệu quả của nó làm giảm :

- buồn nôn nausées

● Những lá khô được sử dụng cho :

- bệnh viêm phế quản.

● Rễ được dùng :

- chống đau răng.

● Tất cả các bộ phận của cây đều có đặc tính chống lại :

- ho,

- cảm cúm,

- và suyễn,

- và người ta cũng nghiên cứu thấy có chống lại một số bệnh ung thư nhất định.

● Vỏ cây hồng quân và lá có :

- vị chua ,

- chất làm se thắt astringent,

- và đôi khi được những người bản xứ sử dụng trong và ngoài cơ thể.

Kinh nghiệm dân gian :

► Theo đông y Việt Nam, trái bồ quân có vị ngọt, chua và hơi chát có tác dụng :

- làm se niêm mạc dạ dày và ruột,

- làm giảm tiết dịch vị,

- tốt cho gan mật (điều hòa mật, phòng tránh bệnh viêm mật và sỏi mật),

- sạch khí huyết.

Dùng trái hồng quân Flacourtia jangomas nhiều có thể gây nhuận trường nhẹ .

Lưu ý : Phụ nữ mang thai tránh không nên dùng.

► Theo kinh nghiệm dân gian :

Nước nấu sắc rễ cây hồng quân quân có tác dụng chữa khỏi cho đàn ông chừng 50 tuổi trở lên mắc phải bệnh :

- chứng đái dắt,

- đái khó,

- thường hay mót rặn lâu nhưng có cảm giác đi không hết,

- hơi thở hôi nồng,

- đau ê ẩm vùng bọng đái, bàng quang...

Liều dùng :

Dùng rễ cây bồ quân rửa sạch, bỏ vào nồi đất... nấu sắc theo phương thức nấu thuốc nam 3 chén nước, sắc cho còn 1 chén, uống trong ngày.

Những rễ thuốc này có thể nấu sắc lần thứ hai.

● Ngoài ra dùng rễ cây bồ quân Flacourtia jangomas như trên còn có thể giúp đàn ông lớn tuổi :

- tránh được u xơ tiền liệt tuyến rất hiệu nghiệm.

Nghiên cứu :

● Nghiên cứu này chú trọng ở chổ xác định :

▪ thành phần chất dinh dưởng composition nutritionnelle, 

▪ thành phần khoáng constituants minéraux,

▪ hàm lượng acide ascorbique

▪ và hoạt động chống oxy hóa của trái Flacourtia jangomas.

● Trái hồng quân giàu hợp chất :

- hydrates de carbone (12,67 g/100 g).

- Calcium là những nguyên tố khoáng chánh trong trái hồng quân  (174,75 mg/100g).

- Hàm lượng acide ascorbique trong trái hồng quân Flacourtia jangomas thu hoặch được bởi sự nghiên cứu là 89,39 mg/100g.

● Nước và dung dịch trích trong rượu ethanol được dùng để ly trích những mẫu cho mục đích phân tích chống oxy hóa. Những hoạt động chống oxy hóa của những trích xuất đã được đo lường nhờ lượng chất phénolique toàn phần ( PTC ) bởi phương pháp phản ứng thuốc thử Folin-Ciocalteu, 2,2-diphényl-2-picrylhydrazyl.

Những kết quả cho thấy chiết xuất trong rượu éthanolique cho một hàm lượng rất cao :

- hợp chất phénoliques toàn phần (2507,41 mg GAE/100g).

● Những hoạt động chống oxy hóa của những chiết xuất đã được đánh giá cao với hàm lượng phénolique toàn phần và cũng làm giảm sức mạnh của những trích xuất bằng cách dùng thữ nghiệm FRAP.

- Hoạt động chống oxy hóa tăng cao với acide ascorbique cao,

- hàm lượng chất glucides

- và hàm lượng nguyên tố khoáng calcium Ca,

Trái hồng quân Flacourtia jangomas có thể được sử dụng là nguồn tốt để chuẩn bị cho một thức uống có lợi cho sức khỏe.

Nguyễn thanh Vân