Kiwi

Kiwi

Actinidia deliciosa(A.Chev.) C.F.Liang & A.R.Ferguson.

Actinidiaceae

Đại cương :

Không có tên nào đồng nghĩa, nhưng có 2 tên dùng có sự lầm lẫn :

- Actinidia sinensis : đây không phải là chữ đồng nghĩa mà là lỗi chánh tả.

- Actinidia deliciosa : đây là do sự phân loại và một loài riêng khác (đã 15 năm người ta thường lộn 2 loài với nhau )

Actinidia  deliciosa là một cây thuộc họ Actinidiaceae cho ra trái kiwi, da màu nâu có lông rậm nhám. Đến năm 1984 giống actinidia deliciosa được xem như một variété của giống Actinidia chinensis được biết dưới tên Actinidia chinensis var deliciosa.

Ngày nay được xếp thành một loài riêng biệt với actinidia chinensis. Actinidia deliciosa có nguồn gốc ở Trung quốc.

Thực vật và môi trường :

Nguồn gốc :

Ở Trung quốc, kiwi đã được biết từ lâu, thu hoặch từ những cây hoang dại, nhưng không được trồng. Những hạt đã được thu hái vào năm 1847 bởi Royal Horticultural Society ( Londres, Royaume Uni ).

Kiwi đã được phổ biến trồng rộng rãi từ thế kỹ thứ 20. Bà Isabel Fraser, giám đốc một trường ở Tân Tây Lan đã đem hạt lấy từ Trung quốc về và được trồng bởi những người làm vườn ở địa phương .

Vì thế tên kiwi được gọi bắt nguồn từ Tân Tây Lan,  vào năm 1958, như con chim kiwi, một biểu tượng của quốc gia New Zealand, nhuộm màu nâu và có lông.

Mô tả thực vật :

Danh từ « actinidia » có nghĩa « tia nhỏ » bởi vì người ta thấy phát xuất từ trung tâm hướng ra ngoài những tia trăng trắng mịn và chữ déliciosa có nghĩa là ngon .

Nếu loài cây « không tự động » thụ phấn thì người ta phải trồng xen kẻ một gốc cây cái và một gốc cây đực. Người ta có thể tính trồng cứ 1 cây đực thì 5 hoặc 6 cây cái. Những loài ong sẽ giúp đem hạt phấn đến thực hiện  thụ phấn ở cây cái .

Lá : thuộc nhóm lá rụng, xanh lá cây. Lá lớn và rộng ( 12 – 20 cm ), mọc xen, bầu dục hình trái tim, bìa lá có răng và gân lá lộ rỏ. Những lá non được bao phủ bởi một lớp lông đỏ, những lá già màu xanh đậm, nhiều lông ở mặt trên, mặt dưới trắng lông dày đặc.

Hoa : hoa nhỏ ( 2,5 đến 5 cm đường kính ), trước hết màu trắng, kế màu vàng. Vành hoa 5 hay 6 cánh hoa và hợp thành nhóm 3 trên thân ở nách lá. Hoa thơm và không mật hoa.

Hoa trổ vào khoảng tháng 6.

Hoa đực : cánh hoa màu trắng kem, nhụy hoa vàng nhỏ hơn, tụ thành nhóm cyme 3 trên thân ở nách lá .

Hoa cái : 3 – 4 cm, mọc đơn độc ở nách lá, nhụy hoa ngắn, phấn hoa vô tính không thụ.

Thụ phấn : Thông thường những hoa phát tán phấn hoa nhờ những côn trùng như những loài ong nhưng trong sự canh tác quy mô, người ta chủ động trong sự thụ phấn, được thực hiện do người thực hiện « nhân môi ». Phấn hoa của những hoa đực được thu hoặch và sự thụ phấn trên cây cái bằng phương pháp phun sương hạt phấn.

Trái : hình bầu dục khoảng 6 cm dài. Lớp da nâu mỏng được bao phủ bởi lớp lông dày đặc. Nạc kiwi xanh nhạt với trung tâm có khoảng 1000 đến 1200 hạt nhỏ,  màu trắng, hiện diện những dòng tia trăng trắng.

Hương vị chua ngọt.

Bộ phận sử dụng :

Trái

Thành phận hóa học và dược chất :

Trái kiwi giàu chất :

- vitamines A và C

Nhưng đồng thời cũng nhiều :

- calcium,

-  magnésium

-  potassium.

Kiwi tuyệt hảo trong giá trị dinh dưỏng :

- Giàu chất flavines,

- Acide quinique

-  vitamines A,

-  B 1

- và B2

Nhất là vitamine C ( khoảng 16000 mg / 100 g )

Những nguyên tố khoáng như :

- calcium,

-  fer,

-  magnésium,

-  phosphore

- và potassium

 *Analyses made at the University of California.

Acide quinique chiếm ưu thế trong những trái non, acide này biến mất khi có sự hình thành acide ascorbic. Khi đun sôi khoảng 2 giờ, hàm lượng acide ascorbic giãm xuống 20 %. Cùng giống số lượng mất đi khi đun sôi, nếu trái cây đông lạnh được xã đông lạnh với nhiệt độ bình thường chung quanh.

Trái kiwi, ngay khi chín, chứa phân hóa tố thủy giải protéine actinidine, được cho là hổ trợ cho sự tiêu hóa. Nó có thể ly trích và làm tinh khiết như bột để ướp mềm thịt.

Chất tanin thấp khoảng 0,95 % trong trái kiwi chín.

Theo một báo cáo mới của Nouvelle Zélande, trái kiwi giàu :

- acide folique,

- potassium,

- chrome

- và vitamine E.

Đặc tính trị liệu :

Theo những cổ văn ghi lại, từ 200 năm trước JC , triều đại nhà Hán đế ( 206 trước JC ), hái trái mihoutao ( kiwi) thường xuyên thực hiện trong rừng để làm thuốc :

Những rể phơi khô được biết có đặc tính :

- Lọc máu,

- Lợi tiểu,

- An thần,

- Giải nhiệt,

- và thuốc an thần.

Trong y học cổ truyền Trung hoa, kiwi được gọi là « Mi Hou Tao gen » hay « Teng Li gen », được ghi đơn thuốc phối hợp với dược thảo khác để chữa trị dạ dày, gan, và bàng quang ;

Trong những đơn thuốc khác cũng chữa trị trường hợp kết thạch và viêm đường tiểu, những ung thư gan, dạ dày, thực quản, ruột, cũng như sử dụng để trị đau khớp xương phong thấp.

Ở Trung quốc, trái cây và dung dịch trích ép từ thân dùng để trục « sạn thận » ( kết thạch ).
Ngày nay do sự nghiên cứu cho thấy rằng ăn trái kiwi có tác dụng làm cho :

- Giảm đáng kể sự tích tụ các tiểu huyết cầu,

- Chống lại sự phóng thích chất collagène trong máu,

- Giảm tỉ lệ máu bị đóng cục, nên giúp khí huyết được lưu thông,

- Tránh ngừa chứng tai biến mạch máu và các bệnh về tim mạch.

Đối với các người mắc bệnh đường ruột, đại tràng , bao tử, kiwi giúp hổ trợ :

- Chức năng tiêu hóa cho cơ thể,

- Giảm thiểu sự táo bón,

- Tăng cường hoạt động của dạ dày.

Nhờ trong kiwi chứa nhiều chất chống oxy hóa nên kiwi có tác dụng bảo vệ cơ thể trước những gốc tự do. Và nhất là với một số lượng lớn chất chống oxy hóa bao gồm chất vitamine C và vitamine E có trong trái kiwi nên chúng có khả năng bảo vệ cơ thể ngừa chống ung thư .

Ngoài ra, trong trái kiwi rất phong phú chất xơ, có hữu hiệu trong việc :

- Kiểm soát lượng đường huiyết,

- Giảm cholestérol,

- Ngừa ung thư kết tràng và

- Giảm nguy cơ bệnh tim mạch.

Ứng dụng :

Những xơ, vỏ thân và vỏ mỏng của trái đã được chế tạo thành bột nhão giấy và một nhựa dính như keo.

Thực phẩm và biến chế :

Trái kiwi nếu được bảo quản ở nhiệt độ thấp ( như nhiệt độ hầm rượu, nơi chứa thức ăn, …) trái cây tươi có thể tiêu thụ được 4 và 6 tháng.

Điều chú ý là kiwi :

- để nơi ẩm trái cây để hư thối, làm tăng sự phân hủy ;

- để gần những trái pomme không tốt bởi vì nó tạo ra éthylène, một kích thích tố thúc đẩy nhanh quá trình trưởng thành của trái. Vỉ thế muốn trái kiwi mau chín người ta chỉ cần mua và để chung với vài trái pomme trước khi ăn liền.

Trái kiwi tươi hay cắt tươi làm đôi, ăn bằng muỗng hay đơn giản gọt vỏ trước khi ăn.

Người ta có thể cắt lát nhỏ, trộn với rau salade, hoặc làm cocktail nước trái cây...v...v...

Nguyễn thanh Vân