Ramie - Ortie de Chine
Lá Gai
Boehmeria nivea
(L.) Gaudich
Urticaceae
Đại cương :
Cây lá gai, còn gọi là “ Ortie de Chine ”, là một cây cho sợi dệt của họ cây nàng hai ortie, được sử dụng trong thủ công nghệ dệt từ 6000 năm, làm cho cây Gai là một cây lâu đời nhất được sử dụng trong ngành dệt vải và chế biến giấy.
Tên khoa học là Boehmeria nivea (L.) Gaudich. thuốc họ Urticaceae.
Cây có nguồn gốc ở vùng Viễn Đông, Bắc Ấn Độ, nhưng phạm vi của nó được lan truyền rộng rãi trong nhiều thế kỷ.
Tên giống do nhà khoa học Boehme người Đức và từ nguyên Nivea, có nghĩa là tuyết trắng hàm chỉ đến màu sắc trắng ở mặt dưới lá.
Cây lá gai, không chỉ là cây dùng để chế biến sản xuất sợi dệt vải và giấy, cây còn là một cây cảnh với lá có hình trái tim.
Ngày nay, cây lá gai Boehmeria nivea được canh tác ở Tàu, Brésil, Philippines, Ấn Độ, Nam Hàn và Thaïlande, và cũng được trồng ở Hoa Kỳ .
Thực vật và môi trường :
Mô tả thực vật :
Cỏ đa niên, đứng thẳng, đồng chu, tức trên một cây có cả hoa đực lẫn hoa cái, cao 1-2 m, với một thân hình trụ duy nhất cành non hơi đỏ và cuống lá có lông.
Rễ, hình trụ, rỗng thường thường không phân nhánh, rỗng 8-16 mm đường kính, ban đầu màu xanh lá cây có lông sau trổ màu nâu và ngấm gỗ cứng.
Lá có phiến xoan, to 5-10 dài x 2-3,5 cm rộng, đầu nhọn, đáy tròn, gân phát xuất từ đáy 3, không lông, màu lục đậm mặt trên, nhám với vài sợi lông rải rác, trắng ở mặt dưới, ngoại trừ ở những gân lá, bìa có răng đều, có cuống dài, có rãnh ở mặt trên, có lông trắng bao phủ, lá bẹ 1-1,5 cm, rụng sớm.
Phát hoa, chùm tụ tán, ở nách lá, hoa hình chùy, mang những chùm hoa trắng to khoảng 3 mm, mỗi nhánh mang nhiều nhóm hoặc tách rời hoa, đa số hoa cái với vài nhánh hoa đực bên dưới, có những chùm hoa đực nhỏ, thường thì có 3 đến 10 hoa, chùm hoa cái lớn hơn có khoảng 10 đến 30 hoa.
Hoa đơn phái, đồng chu.
- Hoa đực, cuống hoa tồn tại trong thời gian ngắn, bao hoa 3 -5 thùy, có 4 tiểu nhụy ( số tiểu nhụy tương đồng với thùy ), và bầu noãn lép.
- Hoa cái, bao hoa hình ống, có đài dính che bầu noãn, 2 đến 4 thùy, màu xanh lục hơi hồng, bầu noãn một buồng, một noãn, vòi nhụy có nướm dài, nhuyễn và có lông, nướm dạng như sợi chỉ filiforme.
Trái cây rất nhỏ, trong những chùm trên những cành, hình trứng dài khoảng 0,5-0,7 mm, tương tự như một hạt nhỏ, màu nâu sẫm.
Bộ phận sử dụng :
Thân, lá, rễ.
Thành phần hóa học và dược chất :
▪ Lớp vỏ libe chứa chất :
- lignine, 1,46%,
- và chất cellulose, 65,9%.
▪ Tro của lá Boehmeria nivea chứa :
- silice - dioxyde de silicium SiO2, 42,5%;
- vôi sống - oxyde de calcium CaO, 34,2%;
- oxyde de potassium K2O, 4,1%;
- sodium oxide NaO, 0,9%;
- magnesium oxide MgO 6,5%,
- pentoxyde de phosphore P2O5, 4,8%;
- sulfur-trioxide SO3, 1,84%;
- dichlore Cl2, 1%.
▪ Lá gai Boehmeria nivea chứa :
- acide chlorogen.
▪ Nghiên cứu trên thành phần hóa học của lá mang lại những chất :
- kiwiionoside,
- eugényle bêta-rutinoside,
- uracile,
- bêta-sitostérol glucoside,
- acide 3-hydroxy-4-méthoxy-benzoïque,
- cholestérol,
- alpha-amyrine,
- và nonacosanol.
Đặc tính của những chất dinh dưởng :
Cây lá gai Boehmeria nivea, chủ yếu là cây trồng để lấy sợi, cũng là nguồn cây xanh dinh dưởng.
Cây gai Boehmeria nivea được công nhận cho tất cả các loại chăn nuôi.
Những lá và đọt non, không giống như thân, có chứa :
▪ một hàm lượng yếu cho :
- chất xơ fibre
▪ và giàu những chất :
- protéines,
- minéraux,
- lysine,
- và chất carotène.
▪ Giá trị dinh dưởng của cây gai Boehmeria nivea được mô tả tương tợ như cỏ linh lăng luzerne ( medicago sativa ),
Đặc tính trị liệu :
Boehmeria nivea (L.) Gaud, một cây thuộc họ của orties Urticaceae, đã được phát triển rộng rãi trong những nước Đông Á như là Hàn Quốc, Ấn Độ và Tàu.
Những bộ phận ăn được của cây này, như :
● Những lá và những rễ Boehmeria nivea, đã được ghi nhận là có những đặc tính :
- chống viêm anti-inflammatoires,
- chống oxy hóa antioxydants ,
- và những hiệu quả kháng nấm antifongiques.
Tuy nhiên, hiệu quả chống tiểu đường của cây lá gai Boehmeria nivea không được rõ ràng sáng tỏ.
► Sử dụng thuốc của gai Boehmeria nivea :
- vị hơi đắng légèrement amer,
- và ngọt sucré .
▪ được xem như :
- hạ sốt antipyrétique ,
- làm mát refroidissement,
- làm dịu adoucissant,
- lợi tiểu diurétique,
- chống tình trạng viêm hay sốt antiphlogistic ,
- thuốc làm tiêu độc résolutive,
- hạ nhiệt fébrifuge ,
- chất cầm máu hémostatique,
- làm lành vết thương vulnéraire .
- thuốc đắp trên chổ sưng cataplasme ;
- làm mềm émolliente ,
- chất làm se thắt astringente ;
- và những vấn đề của đàn bà, thường có nguồn gốc tử cung utérus women’s complaints.
▪ Cây lá gai Boehmeria nivea được sử dụng để :
- ngăn ngừa những sự sẩy thai fausses couches,
- và thúc đẩy rút mủ drainage of pus .
- những thuốc làm tiêu độc résolvante.
▪ được sử dụng để chữa trị :
- cơ nguy sẩy thai avortements menacées ,
- đau bụng khi mang thai coliques de la grossesse ,
- bệnh trĩ hémorroïdes,
- bệnh bạch đới khí hư leucorrhoea ,
- bệnh chóc lở impétigo , v…v….
Giống như cây nàng hai ortie ở Âu Châu, cây lá gai Boehmeria nivea cho những đặc tính :
- cầm máu hémostatiques .
● Những lá Gai Boehmeria nivea, là :
- chất làm se thắt astringentes,
- và làm tiêu độc résolutive .
Được dùng để chữa trị trong những bệnh như :
- dòng chảy flux,
( Dòng chảy flux có nhiều nghĩa khác nhau, có thể :
- đồng nghĩa với viêm fluxion
- dòng chảy dùng để chỉ sự giao thông, vận chuyển có thể cho vào, có thể thải bỏ …như dòng chải từ gan, thuộc máu huyết, lượng nước bọt trong đó dưởng chất có thể là máu, nước bọt . Như xuất huyết bệnh trĩ, xuất huyết loét bao tử…v…v..
- loại sau cùng dùng nhiều hơn, là dòng chảy kinh nguyệt, đây là dòng chảy tự nhiên phải có trong quy tắc hệ thống sinh lý của người đàn bà. Nếu có vấn đề của dòng chảy flux là do sự xáo trộn sinh lý, là bệnh gây ra sự bất thường cần chú y để chữa trị …).
- và những vết thương plaies.
● Rễ cây lá gai Boehmeria nivea chứa chất flavonoïde rutine là chất :
- chống sự sảy thai antiabortifacient ,
- kháng khuẩn antibactérien,
- làm mát refroidissement,
- làm dịu adoucissant,
- lợi tiểu diurétique,
- chất làm tiêu độc résolutif,
- và có tác dụng làm dịu ( an thần ) tử cung utero sedative .
● Rễ tươi được cắt nhuyễn thành một lượng lộn xộn và được sử dụng như :
- một thuốc dán cao cataplasme .
► Những đặc tính hoạt động trong nghiên cứu :
● Trích xuất của rễ Boehmeria nivea trong nước cho thấy :
- một hoạt động trong ống nghiệm in vitro bảo vệ gan hepatoprotective,
- và chống viêm anti- inflammatoire ở chuột ,
những hiệu quả :
- chống oxy hóa anti-oxydants trong ống nghiệm in vitro trong một gan đồng chất homogénat de foie của chuột
( gan đồng chất là gan còn hay được nghiền nát thường không còn cấu trúc của tế bào sử dụng trong phòng thí nghiệm để nghiên cứu ).
- và hoạt động làm sạch những gốc tự do piégeage des radicaux libres.
● Trích xuất của rễ Boehmeria nivea trong éthanol đã cho thấy một hoạt động trong ống nghiệm in-vitro và trong cơ thể sinh vật in-vivo chống lại :
- siêu vi khuẩn viêm gan B virus de l'hépatite B .
● Trích xuất rễ Boehmeria nivea trong méthanol cho thấy trong cơ thể sinh vật in vivo :
- chống bệnh tiểu đường antidiabétique ,
- chống mỡ cao trong máu antihyperlipidémiant
- và hiệu quả chống oxy hóa antioxydant ở chuột .
● Trích xuất của những lá Boehmeria nivea cho thấy có những đặc tính :
- kháng nấm chống lại nấm Acremonium kiliense.
- và vi khuẩn Bacillus cereus,
- và Bacillus subtilis ,
Nhưng không có hiệu quả chống lại nấm :
- Alternaria brassicicola,
- Fusarium udum,
- Macrophomina phaseolina,
- và Phytophthora parasitica .
● Trích xuất lá Boehmeria nivea trong acétate d'éthyle cho thấy :
- một hoạt động làm sạch những gốc tự do piégeage de radicaux libres,
- những hiệu quả ức chế trên phân hoá tố chuyễn đổi angiotensine I enzyme de conversion de l'angiotensine
( là một phân hóa tố exopeptidase, chất xúc tác chuyễn đổi angiotensin I thành angiotensin II, một chất co mạch mạnh )
- và hoạt động chống ung thư trong ống nghiệm anticancéreuse in vitro .
Kinh nghiệm dân gian :
▪ Lá Boehmeria nivea tươi, cắt nhuyễn có thể được sử dụng như thuốc dán cao cataplasme chống lại :
- đau sưng có nguyên nhân do những trường hợp bong gân entorses.
▪ Điều chỉnh những :
- chuyển động nhau thai mouvement placentaire,
- chuyễn động bất thường của nhau thai anormale du placenta,
- cầm máu hémostatique;
- cơn sốt lạnh ( cơn sốt rét ) fièvre froid,
- nhiễm trùng đường tiểu infection urinaire,
- viêm thận phù thũng œdème néphrétique,
- phù thũng ở phụ nhữ có thai œdème chez les femmes enceintes,
- và dòng chảy kinh nguyệt quá nhiều flux menstruel excessif :
Dùng từ 15,6 đến 31 g vật liệu khô, nấu sắc.
▪ Cây lá gai Boehmeria nivea sử dụng cho :
- những vết thương tên độc bắn flèches empoisonnées,
- những vết rắn và côn trùng cắn ,
▪ Nước nấu sắc, áp dụng tại chỗ bên trong appliqué local :
- bệnh trực tràng maladie rectale.
▪ Lá Boehmeria nivea được sử dụng trong :
- những vết thương plaies,
- và cho những dòng chảy flux như chất làm se thắt astringent.
▪ Nước nấu sắc của rễ và của lá dùng như :
- thuốc bổ tonique, trong trường hợp bệnh kiết lỵ dysenterie.
▪ Ở Tàu, những rễ Boehmeria nivea có huy tín để được sử dụng trong :
- sự làm tĩnh lặng, làm dịu đau tử cung,
- và được đề nghị trong trường hợp có nguy cơ sẩy thai avortement menacé.
▪ Ở Taïwan, sử dụng trong y học dân tộc để :
- bảo vệ gan hépatoprotection,
- và chữa trị viêm gan hépatite.
▪ Bên Tàu và Đài Loan, cây lá gai Boehmeria nivea được dùng cho :
- lợi tiểu diurétique,
- hạ nhiệt fébrifuge,
▪ dân Mả lai, sử dụng những lá để làm :
- thuốc dán cao cho mụn nhọt đầu đinh cataplasme furoncles.
- chống những chứng đầy hơi flatulences,
▪ Ngoài ra, trong dân gian, cây lá gai Boehmeria nivea còn được sử dụng để chữa trị :
- những dòng chảy flux,
- những vết thương blessures,
- ngăn ngừa những trường hợp sẩy thai fausses couches,
- và thức đẩy mủ chảy ra écoulement de pus.
▪ Trong y học truyền thống Cộng hòa Congo, toàn bộ cây gai Boehmeria nivea được nghiền nát và ngâm trong nước, để có một dung dịch nước ngâm, sử dụng chà xát trên cơ thể để chữa trị :
- bệnh thấp khớp rhumatisme,
- bệnh phong cùi lèpre,
- những bệnh ngoài da maladies de la peau,
- và những vết thương plaies,
Thấm vào mắt, để chữa trị :
- những bệnh đau mắt affections oculaires,
Cho vào trong mũi, để chống :
- viêm mũi rhinite,
Và uống để chữa trị :
- bệnh tiêu chảy diarrhée,
- và giun sán helminthiase .
Nước nấu sắc của rễ và lá cây gai Boehmeria nivea được xem như một thuốc bổ trong trường hợp :
- bệnh kiết lỵ dysenterie,
Và rễ được áp dụng trên :
- những vết loét ulcères .
▪ Ở Đông Dương, những rễ và những lá được xem như :
- chất làm mát refroidissement,
- lợi tiểu diurétique,
- làm mềm émollient,
- và là chất làm tiêu độc résolutif,
Và được quy định trong một số trường hợp rối loạn troubles, bao gồm :
- bệnh đi tiểu khó dysurie,
- viêm hệ niếu sinh dục génito-urinaire,
- và bệnh sa tử cung prolapsus de l'utérus.
Nghiên cứu :
● Chống viêm gan B Anti-Hépatite B :
▪ Nghiên cứu trích xuất Boehmeria nivea cho thấy một tiềm năng hoạt động chống lại VHB (virus Hépatique B) trong mô hình động vật của virus hépathique B trong máu .
▪ Trích xuất của Boehmeria nivea, ức chế đáng kể HBeAg và những phân tử kết hợp của ADN của VHB tiết ra một cơ chế chống VHB khác nhau từ chất nucléoside tương tự.
● Chống oxy hóa Antioxydant / bào vệ gan Hépatoprotective :
Trong một nghiên cứu của một tổn thương gan gây ra bởi chất tétrachlorure de carbone, những kết quả cho thấy những hiệu quả bào vệ gan hépatoprotective và chống oxy hóa anti-oxydante của Boehmeria nivea có xác xuất liên quan đến cơ chế làm sạch những gốc tự dơ piégeage des radicaux libres .
● Hen suyễn phế quản gây ra bởi phấn hoa Asthme bronchique :
Boehmeria nivea đã được cho là nguyên nhân gây ra bệnh suyễn asthme. Trong nghiên cứu này nhận thấy có 10 bệnh nhân có dương tính khi được thử nghiệm kích động sử dụng phấn hoa cây lá gai Boehmeria nivea, Kháng thể IgE cụ thể của phấn hoa đã được đo lường bởi phương pháp ELISA. Nghiên cứu cho thấy không có một phản ứng tréo nào réactivité croisée với giống cây tường anh cùng họ Urticaceae, Pariétaire, một cây gây dị ứng quan trọng ở Âu Châu, được thử nghiệm bởi phương pháp ức chế ELISA và cho thấy rằng cây gai có thể là một chất gây dị ứng mới độc lập allergène indépendant.
● Nghiên cứu độc tính Etude de la toxicité / Phát triển phôi développement embryonnaire :
Thường được sử dụng để chữa trị những trường hợp sẩy thai, thử nghiệm kiểm tra độ an toàn innocuité của cây gai đối với sự phát triển phôi trong chuột đã mang thai.
Những kết quả đã cho thấy trích xuất của Boehmeria nivea không có nguyên nhân nào đáng kể gây ra cho phôi và một độc tính cho chuột mẹ, mặc dù nó có nguyên nhân trong tế bào nuôi cấy ECS ( embryonic stem cells ) ở liều cao .
● Hoạt động làm sạch gốc tự do :
Nghiên cứu của acétate d'éthyle và phần đoạn n -butanol của rễ cho thấy những hoạt động làm sạch gốc tự do sâu rộng .
● Chống phân hóa tố glucosidase Antiglycosidase / Chống phân hóa tố cholinesterase anticholinestérasiques / :
Trích xuất trong acétate éthyle cho thấy một sự ức chế tối đa β-glucosidase. Trích xuất của lá đã chứng minh hoạt động ức chế của β-galactosidase cao hơn. Cây lá gai Boehmeria nivea cũng trưng bày BchE hay BuChE butyrylcholinesterase đáng chú ý và hoạt động ức chế AchE acétylcholine estérase vừa phải.
Những kết quả cho thấy nguyên cây lá gai cung cấp mạnh mẽ những biện minh sinh hóa để chữa trị :
- bệnh tiểu đường diabète T2,
- bệnh tiểu đường diabète T2,
- bệnh ung thư cancer,
- và những bệnh thoái hóa thần kinh neurodégénératives .
● Chống tiềm năng bệnh tiểu đường antidiabétique potentiel / Kích thích sự hấp thu Glucose Glucose Uptake stimulation :
Nghiên cứu chứng minh việc giảm hạ của sự gia tăng của chế độ ăn uống giàu chất béo trong trọng lượng cơ thể :
- Cholestérol toàn phần,
- và gan nhiễm mỡ với mức đường huyết glycémine lúc đói ( chưa ăn gì hết ).
được cải thiện,
- hàm lượng kích thích tố insuline trong máu,
- và không dung nạp đường glucose.
● Thực vật xử lý ô nhiễm phyto-remédiation / nguyên tố Cadmium :
Cây lá gai Boehmeria nivea có một khả năng lớn để :
- chịu đựng,
- và tích chứa của những nguyên tố kim loại nặng.
Nghiên cứu cho thấy tính khả thi của thực vật xử lý ô nhiễm của cadmium làm ô nhiễm đất trồng trọt bởi cây lá gai, cây này đã hấp thu được nguyên tố khoáng cadmium Cd khả năng tích tụ và chọn lựa và chế biến.
Ứng dụng :
● Sợi fibre :
▪ Xơ thu được từ phần vỏ bên trong của thân, phẩm chất rất tốt, được sử trong hàng dệt may, vãi…v…v..
▪ cây lá gai Boehmeria nivea là một nguồn chất xơ hoặc một thành phần của vải, bông, len hoặc lụa.
Thu hoặch 2 đến 4 vụ trong năm, tùy thuộc vào khí hậu, thu hoặch khi thân bắt đầu trổ màu nâu.
Thu hoặch tốt nhất vào lúc hoa cái nở, theo một báo cáo khác.
Vỏ bên ngoài lột bỏ, kế vỏ bên trong chất xơ và được nấu chín trước khi kéo thành sợi.
Những sợi này dài nhất được biết trong lãnh vực cây trồng. Độ bền 7 lần so với lụa soie và 8 lần hơn so với bông.
Tại Philippines, chất xơ được sử dụng để chế tạo dây, mền và vải.
Sợi gai là một sợi dệt lâu đời nhất, được sử dụng trong những vải xác ướp ở Ai Cập vào khoảng 5000 – 3300 trước công nguyên.
● Giấy papier :
Chất xơ cũng được dùng để chế tạo giấy .
Những lá được tách rời khỏi thân, những thân được nấu chín bằng hấp hơi nước và gở lấy những sợi .
Những chất xơ được nấu khoảng 2 giờ với thuốc giặt quần áo lessive, với những nguyên liệu tươi có thể nấu lâu hơn, và kế tiếp đập đánh tơi ra bằng máy đánh tơi trước khi được đưa vào quy trình chế tạo giấy.
Thực phẩm và biến chế :
● Rễ :
▪ Rễ được bốc vỏ và nấu chín.
- một hương vị ngọt dễ chịu .
Người ta có thể phát hiện rất ít hương vị, nhưng rễ gai có một cấu trúc nhờn, rất lạ cho đa số người dùng thử nó. Một khi vào trong miệng, người ta phải mất một thời gian trước khi sẵn sàng để nuốt.
● Lá :
▪ Ở Việt nam, lá cây gai Boehmeria nivea được sử dụng để gói bánh, được xem là món ăn đặc sản, và rất ngon của Việt Nam vùng quê gọi là bánh ít lá gai.
▪ Bánh ít lá gai là đặc sản của tỉnh Bình Định, nổi tiếng là thơm ngon, sau này cách làm bánh đã lan trản khắp các tỉnh Miền Trung.
Nguyên liệu gồm 5 thứ như : lá gai, gạo nếp, đường, đậu xanh và lá chuối.
Lá gai phải lựa những lá non tươi tốt, được quết nhuyễn, gạo nếp xay thành bột, đường nấu đến độ đặc sánh. Ba thứ trộn và nhồi thật đều, chia thành từng miếng…Đậu xanh đãi vỏ nấu chín nghiền nhuyễn mịn. Nhân điểm mấy miếng bí đao xắt hạt lựu.
Lá chuối hơ nóng để gói bánh, cho vào nồi hấp. Khi chín, để nguội, lột lớp lá chuối, bánh bên trong bánh có màu đen tuyền, mịn.
Thưởng thức miếng bánh ta thấy có một hương vị đặc thù của lá gai, nếp và đường quyện lấy nhau, rất thơm và …ngon.
Nguyễn thanh Vân
